Shkruar nga: Antigona Qenaj – Psikologe

–Secili nga ne përjeton ankth kohë pas kohe. Pak njerëz kalojnë një javë pa ndonjë tension ose një ndjenjë që diçka nuk do të shkojë mirë.

– Mund të ndiejmë ankth kur po përballemi me një ngjarje të rëndësishme, të tillë si një provim ose intervistë pune, ose kur ne perceptojmë ndonjë kërcënim apo rrezik, si psh. zgjimi ndaj tingujve të çuditshëm gjatë nates.

– Por, ankthi i përditshëm zakonisht është i rastësishëm, i butë dhe më i shkurtër, ndërsa çrregullimi i ankthit ndodh më shpesh, është më intensiv dhe zgjatë më gjatë deri në orë, madje edhe ditë.

– Fatkeqësisht, çrregullimet e ankthit janë të shpeshta. Studimet tregojnë se një në katër të rritur ka përjetuar një çrregullim të ankthit ndonjëherë gjatë jetës së tij.

– Çrregullimet  e ankthit ua vështirësojnë shumë  njerëzve mundësinë për të punuar apo studiuar, të menagjojnë obligimet e pëditshme dhe të kenë ndërveprime me njerëzit, dhe shpesh rezultojnë në tendosje financiare dhe vuajtje të thellë personale.

Çfarë është ankthi normal?

– Një sasi e caktuar ankthi është normale dhe e nevojshme; ajo mund të na bëjëtë veprojmë në shqetësimet tona dhe të na mbrojë nga dëmet e mundshme.

Në disa situata, ankthi mund të jetë edhe thelbësor për mbijetesën tonë. Psh. nëse jeniduke qëndruar buzë një rruge, dhe një makinë po vjen drejt jush, ju menjëherë do  të përceptoni rrezikun dhe do të alarmoheni duke gjetur mënyra për të ikur apo për tëluftuar. Ky është ankth normal.

 Kur ne ndjejmë rrezik, ose mendojmë se rreziku është gati të ndodhë, truri dërgon një mesazh në sistemin nervor, i cili përgjigjet duke prodhuar adrenalinë. Rritja e adrenalinës na bën të ndihemi të vëmendshëm dhe energjik, dhe na jep një nxitje të forcës, duke na përgatitur për sulm (luftë) ose ikje në siguri (fluturim).

Rritja e adrenalinës gjithashtu mund të na japë efekte anësore të pakëndshme, si: ndjenja të nervozës, tension, trullosje, djersitje, marramendje ose mbetemi pa frymë.

-Efektet e tilla mund të jenë shqetësuese, por ato nuk janë të dëmshme për trupin dhe përgjithësisht nuk zgjasin shumë.

Si na prek ankthi?

– Sa herë që reagimi “lufto” ose “ik” është aktivizuar nga rreziku, qoftë reale apo imagjinuar, ajo çon në ndryshime në tre “sistemet e funksionimit”:  

 1.mënyrën se si mendojmë (njohës),

 2. mënyrën se si trupi jonë ndjen dhe punon (fizik), dhe 

3.mënyrën se si veprojmë (sjelljet).

Se sa ndryshojnë këto tre sisteme, varet nga personi dhe konteksti.

1. Kognitive: Vëmendja ndryshon menjëherë dhe alarmon automatikisht në kërcënim potencial. Efekti mbi të menduarit e një personi mund të ndryshojë nga shqetësimi i butë në terror ekstrem.

2. Fizike: reagime fizike të tepruar në lidhje me kontekstin (p.sh. Rrahje të shpeshta të zemrës dhe ndjenja e frymëmarrjes së shkurtër  kur personi ndodhet në ndonjë qendër tregtare). Simptomat fizike të ankthit mund të jenë të gabuara për simptomat e një sëmundjeje fizike, të tilla si një atak në zemër.

3.Sjellja: shmangia e situatave të frikshme (p.sh. ngasja), shmangia e aktiviteteve që japin ndjesi të ngjashme me ato që kanë përjetuar derisa ishin të shqetësuar (p.sh., ushtrimet), shmangie delikate (sjelljet që synojnë të shkëpusin personin, për shembull, duke folur më shumë gjatë periudhave të ankthit) dhe sjelljet e sigurisë (zakonet për të minimizuar ankthin dhe të ndiheni “më të sigurt”, p.sh., gjithmonë duke pasur një telefon celular në dorë për të kërkuar ndihmë).

Çka janë çrregullimet e ankthit?

Një çrregullim ankthi mund t’i bëjë njerëzit të ndihen të shqetësuar shumicën e kohës ose për episode të shkurtra intensive, të cilat mund të ndodhin pa asnjë arsye të dukshme.

Njerëzit me çrregullime ankthi mund të kenë ndjenja të shqetësuara që janë kaq të pakëndshme sa të shmangin rutinat e përditshme dhe aktivitetet që mund të shkaktojnë këto ndjenja. Disa njerëz kanë sulme të rastësishme ankthi aq intensive sa që ata janë të tmerruar ose të imobilizuar.

Njerëzit me çrregullime ankthi janë zakonisht të vetëdijshëm për natyrën e paarsyeshme dhe të tepruar të frikës së tyre. Kur vijnë për t’u trajtuar, shumë prej tyre thonë: “Unë e di se frika ime është e paarsyeshme, por unë thjesht nuk mund ta ndalojë atë“.

Si klasifikohen çrregullimet e ankthit?

Kategoritë kryesore të çrregullimeve të ankthit klasifikohen sipas fokusit të ankthit.Një përshkrim i shkurtër i secilës është dhënë më poshtë, bazuar në kriteret diagnostikuese të përshkruara në Manualin diagnostik dhe statistikor të çrregullimeve mendore.

Megjithëse çdo çrregullim ankthi mund të ketë shumë simptoma të ndryshme.

Çrregullimi i panikut (me ose pa agorafobi)

Çrregullimi i panikut- përfshinë “sulme paniku të përsëritura, të papritura (p.sh., rrahje të shpeshta të zemrës, djersitje, dridhje) të ndjekura nga shqetësime të vazhdueshme dhe mundësi e përsëritjes së sulmit tjetër të panikut së paku pas një muaji”

Sulmet e panikut mund të shoqërohen nga agorafobia, kur dikush shmang situatat shqetësuese ose qëndron me shqetësimin e vazhdueshëm për ndonjë situatë specifike, si psh të dalin nga shtëpia vetëm, të qëndrojnë në një turmë me njerëz apo të presin në radhë diku.

Fobia spcifike

Një fobi specifike përfshin një “frikë të theksuar dhe të vazhdueshme të objekteve ose situatave të përshkruara qartë”

Ka pesë nëntipe të fobisë specifike: lloji i kafshëve, të tilla si frika nga minjtë ose merimangat; llojin e mjedisit natyrorë, si frika nga stuhitë apo lartësitë; lloji i lëndimit të injektimit dhe gjakut, të tilla si frika për të parë gjak ose marrjen e një injeksioni; lloj situatash, të tilla si frika e transportit publik, ashensorë apo hapësira të mbyllura; dhe lloj tjetër, të tilla si frika nga mbytja ose vjellja.

Fobia sociale

Fobia sociale- përfshinë një “frikë të theksuar dhe të vazhdueshme të situatave sociale ose të performancës në të cilat mund të ndodhë shqetësimi apo të ndjerit në siklet”

•  Frika mund të shoqërohet me shumicën e situatave shoqërore që lidhen me performancën publike ose ndërveprimet shoqërore, si p.sh. pjesëmarrja në grupe të vogla, takimi me të huajt, takime ose lojëra sportive.

Çrregullimi obsesiv kompulsiv

Çrregullimi obsesiv-kompulsiv (OCD)- përfshinë “obsesione ose detyrime të përsëritura që janë mjaft të rënda, të cilat na konsumojnë kohën dhe shkaktojnë shqetësim të dukshëm ose dëmtim të ndjeshëm”.

Obsesionet janë mendime të padëshirueshme, kërkesa apo imazhe të pahijshme ose “ndërhyrëse”, të tilla si shqetësimet rreth ndotjes (p.sh., nga prekja e dorezave të dyerve) ose dyshuese (p.sh. “A e kam mbyllur derën?”).

Kompulsionet (detyrimet)- janë sjellje ose “rituale” që personi ndjek për të zvogëluar ose shtypur mendimet e tij obsesive (p.sh., larjen e duarve, kontrollimin).

Çrregullimi akut i stresit

Çrregullimi akut i stresit – mund të ndodhë pasi dikush të ketë”përjetuar, të ketë qenë dëshmitarë ose të jetë ballafaquar me një ose disa ngjarje që përfshijnë vdekje të vërtetë ose kërcënim për vdekje ose lëndim serioz ose kërcënim për integritetin fizik të vetes ose të tjerëve”.

Çrregullimi ndodh brendanjë muaji nga një ngjarje traumatike.

Kujtimet shqetësuese të ngjarjes traumatike shkaktojnë një reagim emocional dhe një ndjenjë të ripërdorimit të ngjarjes.

Çrregullimi i stresit postraumatik

Çrregullimi i stresit posttraumatik (ptsd)- përfshinë “zhvillimin e simptomave karakteristike pas ekspozimit ndaj një stresori ekstrem traumatik”.

“Përgjigja e personit ndaj ngjarjes duhet të përfshijë frikë, pafuqi ose tmerr të madh” “Simptomat zakonisht fillojnë brendatre muajve nga trauma, megjithëse mund të ketë vonesa prej muajsh, madje edhe vite para se të shfaqen simptomat”.

Përvoja traumatike përjetohet në mënyrë të përsëritur nëpërmjet kujtimeve ndërhyrëse, ëndrrave dhe kujtimeve të vështira.

Çrregullimi i ankthit të gjeneralizuar

Çrregullimi i ankthit të gjeneralizuar (gad) përfshin “ankth dhe shqetësim të tepruar, që ndodh më shumë sesa një periudhë prej të paktën gjashtë muajsh, rreth një numri ngjarjesh apo aktivitetesh” .

Gad – karakterizohet nga “vështirësia në kontrollimin e shqetësimit”

Çka i shkakton çrregullimet e ankthit?

Nuk ka përgjigje të qarta për atë se pse disa njerëz zhvillojnë një çrregullim ankthi, edhe pse kërkimet sugjerojnë se një numër faktorësh mund të përfshihen.

Ashtu si shumica e problemeve të shëndetit mendor, çrregullimet e ankthit duket të jenë shkaktuar nga një kombinim i faktorëve biologjikë, faktorëve psikologjik dhe përvojave jetësore sfiduese, duke përfshirë:

•  ngjarje stresuese ose traumatike të jetës,
•  një histori familjare të çrregullimeve të ankthit,
•  çështje të zhvillimit të fëmijërisë,
•  alkooli, medikamente ose substanca ilegale,
• probleme të tjera mjekësore ose psikiatrike.

Kur duhet të kërkojmë ndihmë?

– Nëse ankthi kërkon vëmendjen e profesionistëve të shëndetit mendor apo jo varet nga disa faktorë:

– Shkalla e shqetësimit të shkaktuar nga simptomat e ankthit.

– Niveli i efektit të simptomave të ankthit në aftësinë e një personi për të punuar ose studiuar, shoqëruar dhe menaxhuar detyrat ditore.

– Konteksti në të cilin ndodh ankthi.

Trajtimet për çrregullimet e ankthit

– Shumë trajtime psikologjike, të tilla si teknikat e relaksimit, meditimi, biofeedback dhe menaxhimi i stresit, mund të ndihmojnë me çrregullimet e ankthit.

– Shumë njerëz me çrregullime ankthi gjithashtu përfitojnë nga këshillimi apo psikoterapia individuale, ne grup, në çift ose terapia familjare.

– Medikamentet gjithashtu janë vërtetuar të efektshme dhe shumë njerëz marrin kombinim të barnave dhe medikamenteve.

– Kombinimi i Medikamenteve me Psikoterapi do të ishte një zgjidhje më efektive për trajtimin e çrregullimeve të ankthit.

Rimëkëmbja dhe parandalimi i recidivës

Kur dikush fillon trajtimin për një çrregullim ankthi, qëllimi i parë është zvogëlimi dhe menaxhimi i simptomave.Procesi i arritjes së këtij qëllimi, i njohur si “shërim”, shpesh përfshin një kombinim të ilaçeve, psikoterapisë mbështetëse, dhe mund të përfshijë edhe mbështetje të tjera, siç është terapi profesionale, rekreative dhe ushqyese.

Rimëkëmbja gjithashtu përfshin mënyrën se si aplikoni aftësitë e mësuara në trajtim në situata të jetës reale. Ideja juaj për atë që shpresoni të arrini përmes rimëkëmbjes është unike për ju. Qëllimet afatgjata mund të përfshijnë marrëdhënie të përmirësuara me të tjerët, një jetë të plotë dhe të kënaqshme pune, rritjen e vetëbesimit dhe përmirësimin e cilësisë së përgjithshme të jetës.

Një herë kur rimëkëmbja është duke u zhvilluar, dhe ju jeni gati të përqendroheni në kthimin e jetës në normalitet, hapi tjetër është “parandalimi i recidivës”.Ankthi nuk është një sëmundje me një “shërim”.Medikamentet dhe terapia mund të ndihmojnë për të sjellë nën kontroll simptomat, por disa nga simptomat e ankthit, të tilla si shqetësimi dhe frika, mund të lindin për këdo gjatë jetës së përditshme.

Për të parandaluar rikthimin, duhet të jeni gati me një plan për të menaxhuar simptomat kur shfaqen.Kalimi përmes procesit të rimëkëmbjes dhe parandalimit të rikthimit varet nga një kombinim i planifikimit dhe qëndrimit. Arritja dhe mbajtja e qëllimeve tuaja është më e lehtë kur zhvilloni:

1. ndërgjegjësimin për shenjat paralajmëruese dhe strategjive për t’iu përgjigjur pengesave,
2. një mënyrë jetese të shëndoshë, 3. shpresë dhe optimizëm për të ardhmen, 4. vetëbesim.

Disa gjëra që mund të bëni për të parandaluar rikthimin e ankthit

• Bëhuni ekspert në gjendjen tuaj. Mësoni rreth simptomave tuaja dhe mësoni ti njihni simptomat  kur ato fillojnë.  Për të arritur këtë ka shumë burime në dispozicion , duke përfshirë libra, video, grupe mbështetëse dhe informacion në internet. Jini të vetëdijshëm se jo të gjitha faqet në internet ofrojnë informacion të besueshëm.
• Zhvilloni dhe mbani një plan për menaxhimin e simptomave të ankthit. Mbajtja e përmirësimeve në simptomat e ankthit kërkon angazhim dhe përkushtim. Rezistoni dëshirën për të kufizuar jetën tuaj në të njëjtën mënyrë që keni bërë kur keni qenë të mbërthyer nga çrregullimi juaj i ankthit. Zhvilloni një plan që përfshin një angazhim për: – Marrjen e barnave siç janë përshkruar. Çdo ndryshim i rutinës së mjekimit tuaj duhet të diskutohet paraprakisht me mjekun tuaj. Mësoni shenjat paralajmëruese që çrregullimi i ankthit mund të kthehet (p.sh., nëse filloni përsëri që të shmangni situatat që lidhen me ankthin).  Përgjigjuni shenjave paralajmëruese duke përdorur aftësitë e mësuara gjatë terapisë. Për të qëndruar mirë, vazhdoni t’i ekspozoheni situatave të cilat  shoqërohen me ankth.
• Zhvilloni një rrjet të mbështetjes sociale. – Familje, miq dhe një mbështetjegrupi mund t’ju ndihmojë të njiheni kur mund të ndodheni në situata stresuese të cilat ju shkaktojnë simptoma të ankthit, dhe mund t’ju kujtojnë forcat tuaja kur ju ndiheni të dekurajuar.
• Mësoni të përballoni stresin. – Stresi, lodhja dhe ndjenja e humbjes së kontrollit mund të shkaktojë simptoma të ankthit. Kushtoj vëmendje situatave të cilat janë stresuese për ju. Mëso mënyra për të menaxhuar stresin.
• Jeto një jetë të shëndetshme. – Ushqehuni shëndetshëm, fle mirë dhe ushtroni. Ushtrimi i rregullt, duke përfshirë edhe sportet, mund të ndihmojë në menaxhimin e stresit.Përdorni besimin tuaj, fenë ose praktikat shpirtërore për të mbështetur shërimin tuajin. Qëndroni të lidhur me aspektet e jetës të cilat ju ushqejnë juve, dhe eksploroni mënyra të reja për të ushqyer veten.

• Përqendrohuni në zhvillimin e një jete të ekuilibruar, duke ndarë kohë për punë, për familje, miq dhe aktivitete të kohës së lirë.

Marrëdhënja me partnerin

Një çrregullim ankthi mund të ndikojë në marrëdhënien tuaj me partnerin.

Kur simptomat tuaja janë të rënda, mund të jetë e vështirë për ju të jeni mbështetës dhe intim.Kur ju jeni më i prekur nga çrregullimi i ankthit tuaj, partneri juaj mund të marrë më shumë përgjegjësi sesa ai ose ajo do të kishe zakonisht.Me kalimin e kohës, kjo mund të çojë në largësi dhe madje edhe armiqësi në marrëdhënie. Duhet kohë, durim dhe përpjekje për të rindërtuar atë që mund të ketë humbur.

Përfshini partnerin tuaj në rimëkëmbjen tuaj.Njoftojeni partnerin për progresin tuaj, dhe ofrojini që dalëngadalë me përmirësimin e simptomave tuaja të merrni përsëri përgjegjësitë të cilat ju takojnë në qift.

Mund të jetë e dobishme për partnerin tuaj që të takohet me mjekun tuaj për të  kuptuar më mirë trajtimin tuaj. Partneri juaj mund të përfitojë nga një grup mbështetjeje familjare gjithashtu.

Terapi në çift me një terapist martesor i cili i kupton  çrregullimet e ankthit dhe i cili mund t’ju ndihmojë për  të përmirësuar komunikimin si çift përsëri.

Një terapist i mirë mund të ndihmojë çiftin që t’i  kujtojnë momentet e para të tyre të cilat I kishin sjellur ata deri tek takimi i parë. /Familja Jonë