Kanceri i gjirit ndodh kur qelizat në gji ndryshojnë dhe fillojnë të rriten jashtë kontrollit, sipas burimit të Bibliotekës Kombëtare të Mjekësisë MedlinePlus.

Qelizat kancerogjene mund të japin metastaza – shkëputen nga vendndodhja e tyre origjinale në trup dhe lëvizin përmes gjakut ose nyjeve limfatike (strukturat në sistemin imunitar të trupit) në pjesë të tjera të trupit për të formuar tumore të reja, sipas Institutit Kombëtar të Kancerit, NCI.

Kjo çon në formën më të rëndë dhe të pashërueshme të sëmundjes, kancerin metastatik të gjirit, i quajtur gjithashtu faza 4.

Kanceri metastatik i gjirit më së shpeshti shfaqet në kocka, mëlçi, tru dhe mushkëri, sipas Asociacionit Amerikan të Kancerit, ACS.

Shumica e rasteve të kancerit të gjirit diagnostikohen në fazat 1-3. Vetëm rreth 6% janë metastatikë në diagnozë, sipas të dhënave të NCI nga vitet 2012-2018. Nga fazat e hershme, sëmundja mund të japë ende metastaza, dhe e bën këtë në rreth 20-30% të rasteve, sipas një punimi të nëntorit 2019 të botuar në revistën BMC Cancer. Diagnoza e hershme është vendimtare.

Sipas një studimi të majit 2017 të botuar në revistën Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, numri i grave cisgjinore që jetojnë me kancer metastatik të gjirit në SHBA është rritur në më shumë se 150,000 raste deri në fillim të vitit 2017. Megjithëse numri i rasteve ishte rritur, shkalla e mbijetesës u dyfishua midis viteve 1992-1994 dhe 2005-2012 – falë shqyrtimit më të mirë dhe progresit të jashtëzakonshëm në trajtim gjatë dekadave.

Shkaqet

Në përgjithësi, ndryshimet në ADN-në tuaj (materiali gjenetik) shkaktojnë kancer të gjirit, sipas MedlinePlus. Këto mund të trashëgohen ose fitohen përmes stilit të jetesës dhe faktorëve mjedisorë.

Kanceri i gjirit përhapet në hapa të shumtë.

Shumica e qelizave të kancerit eliminohen ndërkohë që udhëtojnë nëpër trup – vetëm rreth 0.02-0.1% e qelizave tumorale i shpëtojnë sistemeve mbrojtëse të trupit, sipas një punimi të gushtit 2019 të botuar në revistën Seminars in Cancer Biology. Por nëse kushtet janë “të favorshme” në të gjithë, këto qeliza mund të formojnë tumore të reja, sipas NCI.

Metastazat mund të ndodhin edhe nëse jeni diagnostikuar ose keni filluar trajtimin herët. Është e paqartë pse kanceri i gjirit përhapet në njerëz të caktuar, sipas studimit të gushtit 2019.

Faktoret e rrezikut

Ka disa faktorë rreziku për kancerin e gjirit në çdo fazë. Sipas MedlinePlus këta faktorë janë:

• Të përcaktuarit si femër në lindje.
• Mosha e shtyer
• Rrezatimi ose terapia hormonale.
• Obeziteti pas menopauzës: Menopauza është ndërprerja e menstruacioneve për një vit, pa një gjendje mjekësore themelore, sipas MedlinePlus.
• Konsumimi i alkoolit: Pirja e sasisë së alkoolit të barabartë me 3-6 gota verë në javë u shoqërua me një rrezik më të lartë, sipas një artikulli të tetorit 2017 të botuar në revistën Progress in Molecular Biology and Translational Science.
• Indet e dendura të gjirit: Kjo gjithashtu mund ta bëjë më të vështirë diagnostikimin e kancerit të gjirit me një mjet standard depistues siç është mamografia, sipas dokumentit të tetorit 2017.
• Ekspozimi i lartë ndaj estrogjenit (një hormon për karakteristikat e seksit femëror, sipas NCI) përmes karakteristikave të historisë riprodhuese, si p.sh. menstruacionet tuaja në një moshë më të hershme (para moshës 11 vjeç) ose fillimi i menopauzës në një moshë më të vjetër (55 ose më shumë)
• Të kesh një mënyrë jetese joaktive.

Simptomat

Simptomat metastatike të kancerit të gjirit mund të ndryshojnë në varësi të vendit ku është përhapur kanceri juaj. Këto simptoma mund të shkaktohen gjithashtu nga kushte më pak serioze – të tilla si mastiti, një infeksion i zakonshëm tek njerëzit që ushqehen me gji – ose medikamente të caktuara, sipas NCI. 

Shenjat më të zakonshme të kancerit metastatik të gjirit, pavarësisht se ku është përhapur, sipas ACS, janë:

• Lodhje ose ndejsia e dobësimit
• Humbje peshe e pashpjegueshme
• Oreks i dobët
• Dhimbje

Simptomat më të zakonshme që varen nga vendi ku është përhapur kanceri janë:

• Kocka: Dhimbje e re, e pashpjegueshme në kocka dhe nyje (zakonisht e dukshme në ijë ose në pjesën e poshtme të shpinës), ënjtje dhe fraktura ose thyerje kockash që duket se ndodhin më lehtë
• Mëlçia: Disa simptoma të tretjes si dhimbje barku, të vjella ose të përziera; verdhëz (një zverdhje e lëkurës); kruarje e lëkurës; dhe një skuqje
• Mushkëritë: gulçim dhe kollë, dhe dhimbje gjoksi
• Truri: Dhimbje koke që vazhdojnë dhe përkeqësohen gradualisht, marramendje, probleme të të folurit ose shikimit, të vjella ose të përziera, kriza, ndryshime në sjellje dhe probleme me kujtesën.

Diagnoza

Metodat diagnostikuese mund të ndryshojnë në varësi të vendit ku ofruesi i kujdesit shëndetësor mendon se kanceri mund të jetë përhapur. Testet gjithashtu ndryshojnë në varësi të faktit nëse ka një histori të kancerit të gjirit. Më poshtë janë llojet e zakonshme të testeve që përdoren për të diagnostikuar kancerin metastatik të gjirit.

• Testet imazherike: Këto mund të përfshijnë MRI, CT, rreze X ose ultratinguj, ose skanime PET. Testi i imazherisë që zgjedh ofruesi juaj varet nga vendndodhja e mundshme e kancerit tuaj.
• Testet e gjakut: Këto mund të tregojnë proteina tumorale (të quajtura edhe shënues tumoralë ose biomarkues) në gjak, megjithëse biomarkerët nuk janë gjithmonë për shkak të kancerit, sipas Shoqatës Amerikane të Onkologjisë Klinike (ASCO).
• Biopsi: Gjatë kësaj procedure, një specialist heq dhe ekzaminon qelizat ose indet tuaja nga zonat e dyshuara, sipas NCI.

Në shumicën e rasteve, një diagnozë fillon kur ju keni një histori të kancerit të gjirit dhe raportoni një simptomë të re, të pazakontë tek ofruesi juaj. Kjo kërkon teste dhe imazhe. Nëse keni pasur më parë kancer gjiri dhe u është përkeqësuar dhimbja në këmbë ose gju, për shembull, ofruesi juaj i kujdesit shëndetësor mund të urdhërojë një radiografi dhe skanim të kockave për të kontrolluar për lezione kanceroze në ato zona. Jo çdo person që ka kancer gjiri dhe dhimbje të përkeqësuara në një zonë tjetër ka zhvilluar kancer metastatik të gjirit.

Një diagnozë e hershme e kancerit të gjirit mund të duket ndryshe, kështu që nëse nuk keni një histori të kancerit të gjirit dhe më pas përjetoni simptoma, ofruesi juaj i kujdesit shëndetësor mund të zgjedhë të fillojë me mjete të tjera, si dhe me biopsi specifike të gjirit dhe teste gjaku. Ofruesi më pas do të kryejë teste për ta përcaktuar fazën.

Sipas MedlinePlus, testet fillestare mund të përfshijnë:

• Ekzaminimi fizik: Një ekzaminim klinik i gjirit mund të kontrollojë për gunga të pazakonta ose shenja të tjera në gjoks dhe sqetull.
• Historia mjekësore: Ju mund ta trashëgoni rrezikun e kancerit të gjirit.
• Testet imazherike specifike të gjirit: Këto përfshijnë një mamografi, ultratinguj ose MRI. Mamogramet e rregullta janë thelbësore për gratë që janë më shumë se 45 vjeç (ose më shumë se 30 vjeç nëse ofruesi juaj përcakton që jeni në rrezik të lartë) pavarësisht nga simptomat.

Mjekimi

Nuk ekziston ilaç për kancerin metastatik të gjirit, por një numër në rritje i opsioneve të trajtimit mund të zgjasin ose përmirësojnë cilësinë e jetës tuaj. Trajtimet për kancerin metastatik të gjirit janë të njëjtat lloje si ato të përdorura për trajtimin e fazave të hershme të kancerit të gjirit.

Trajtimi metastatik i kancerit të gjirit varet nga nëntipi i tij dhe nëse jeni në premenopauzë ose pas menopauzës.

Sipas NCI, disa shembuj të trajtimeve përfshijnë:

• Terapia hormonale: Hormonet mund të shkaktojnë rritjen e llojeve të caktuara të kancerit, kështu që kjo terapi përfshin heqjen ose bllokimin e këtyre hormoneve.
• Kimioterapia: Ky trajtim përdor barna për ta ndaluar rritjen e qelizave kancerogjene. Mund të merrni kimioterapi nga goja ose nëpërmjet venave. Mjekimi më pas mund të ndikojë në qelizat e kancerit në të gjithë trupin, ose duke i vrarë ose duke i ndaluar ndarjen e tyre.
• Terapia me rrezatim: Ofruesit përdorin rreze x ose lloje të tjera rrezatimi për të vrarë ose parandaluar rritjen e qelizave kancerogjene.
• Terapia e synuar: Ky trajtim sulmon qelizat specifike të kancerit, kështu që është më pak i dëmshëm për qelizat normale sesa kimioterapia ose terapia me rrezatim.
• Kirurgjia: Kanceri mund të hiqet nga organe të veçanta, ndonjëherë pasuar nga terapia me rrezatim.
• Kimioterapia dhe imunoterapia: Kjo e kombinon kimioterapinë me një trajtim që përdor sistemin tuaj imunitar për të luftuar kancerin.

Gjithashtu mund të merrni kujdes paliativ – trajtim special ose kujdes mjekësor për simptomat dhe shqetësimin e një sëmundjeje të rëndë si kanceri, sipas Institutit Kombëtar të Plakjes. Ofruesit e kujdesit paliativ ju ndihmojnë t’i menaxhoni efektet anësore nga trajtimi i kancerit ose çështje të tjera të lidhura me kancerin.

Parandalimi

Sipas MedlinePlus, mund të ndihmoni në zvogëlimin e rrezikut të kancerit të gjirit përmes ndryshimeve të stilit të jetesës, megjithëse nuk ka asnjë mënyrë të sigurt për ta parandaluar sëmundjen.

Këtu janë disa gjëra që mund të bëni për të reduktuar rrezikun e kancerit të gjirit, sipas MedlinePlus:

• Mbani një peshë të shëndetshme ndërsa kaloni nëpër menopauzë, sipas dokumentit të tetorit të vitit 2017
• Reduktoni përdorimin e alkoolit
• Ushtrime
• Kufizoni ekspozimin tuaj ndaj estrogjenit

Nëse keni një rrezik të lartë gjenetik të kancerit të gjirit, mund të flisni edhe me ofruesin tuaj të kujdesit shëndetësor për marrjen e medikamenteve specifike ose marrjen e një mastektomie – kirurgji për të hequr një pjesë ose të gjithë gjirin.

Ekzaminimet e rregullta si mamografia dhe trajtimi i duhur në një fazë të hershme të kancerit të gjirit mund të ndihmojnë në parandalimin e përhapjes, por asgjë nuk mund të garantojë se kanceri nuk jep metastaza. Nëse keni ndonjë shenjë të kancerit të gjirit, ose nëse keni një histori të kancerit të gjirit dhe vëreni simptoma të reja, kontaktoni menjëherë një ofrues të kujdesit shëndetësor./Health.com