M.Sc. Besnik Kadriu
Psikolog klinik/Psikoterapeut

Nevoja për të mësuar një apo më shumë gjuhë të huaja çdo herë e më tepër po rritet. Në kohën të cilën po jetojmë të gjithë jemi dëshmitar të dukurisë së lëvizjes së njerëzve nëpër vende të ndryshme të botës. Por për disa njerëz të mësuarit e gjuhëve është pothuajse e pa mundur.

Disleksia është një gjendje e padukshme që shpesh mund të shihet gabimisht si mosdashje, indiferencë, paaftësi dhe marrëzi.

Çrregullimi specifik i zhvillimit të aftësive skolastike është kategori diagnostike në të cilën përfshihen ndër të tjera edhe problemet e të mësuarit gjuhësor. Në këtë kategori devijimet e modeleve normale të përvetësimit të aftësive paraqesin shqetësim që nga fazat e hershme të zhvillimit. Kjo nuk është thjesht pasojë e mungesës së mundësisë për të mësuar, nuk është rezultat i prapambetjes mendore dhe nuk është për shkak të ndonjë forme të traumës së trurit ose sëmundjes së fituar. Megjithatë kjo problematik është hasur gjatë prodecit edukativo -arsimor madje përcillet edhe në moshën e rritur.

Janë bërë studime kërkimore mbi bazën e nevojës për të identifikuar karakteristikat specifike dhe përhapjen e këtij fenomenit. Disa shtete kanë publikuar statistika ku vlerësohet se nga 3 deri në 8% e popullsisë vuajnë një formë të çrregullimit të të mësuarit. Vlen të theksohet se prej tyre 2 nga 3 nuk identifikohen gjatë shkollimit të detyrueshëm (Norina 2011).

Në fund të viteve 1960, Dr. Kenneth Dinklage i Universitetit të Harvardit u detyrua të zbulonte pse disa nga studentët më të dalluar dhe më të mirë të Harvardit dështonin në orët e tyre të gjuhës. Ai shpejt e hodhi poshtë idenë e mungesën e përpjekjes, duke parë që shumica e këtyre studentëve po vijonin me sukses lëndë të tjera, ndërsa nuk arrinin rezualtete duke i kushtuar kohë dhe përpjekje të jashtëzakonshme klasave të tyre të gjuhës.

Në mënyrë të ngjashme, mungesa e motivimit nuk ishte shkak, pasi këta studentë nuk mund të diplomoheshin pa përfunduar kërkesat e tyre gjuhësore. Sa i përket ankthit, ai e kuptoi se ankthi rritej si rezultat i pa aftësisë për të kaluar klasat e tyre të gjuhës, ai mendoi se ankthi fillimisht nuk kishte luajtur një rol në dështimin e tyre…

Me qëllim të dokumentimit janë përpiluar teste apo metoda specifike hulumtuese që do të dokumentonin paaftësinë në të mësuarit e gjuhëve të huaja. Gjetjet të tregojnë për deficite që shoqërohen me probleme të të mësuarit e gjuhës së huaj.

Dokumentimi ka qëllim identifikimin e deficiteve specifike për të zhvilluar kurse speciale me ligjërues të trajnuar veçanërisht për këtë kategori. Kështu, ne duhet të përballemi me një situatë që kërkon mjete dhe modalitete të diagnozës që mund t’i përgjigjen një nevoje për njohuri, jo vetëm të studentëve, por gjithashtu edhe të rriturve mbi 18 vjeç të pa diagnostikuar më parë, të cilët nuk mund të vlerësohen më nga psikologët dhe neuropsikiarit e fëmijëve.

Edhe pse me një vonesë të konsiderueshme krahasuar me kontekstin linguistik tashmë po zhvillohet një qasje e re e cila do të merret veçanërisht me temën e paaftësisë në të mësuarit në moshën e rritur. Ndërsa është një lajm i mirë që shkaku kryesor i problemeve me mësimin e gjuhës së huaj është identifikuar paraprakisht dhe se janë gjetur mënyra për t’i mësuar studentët me paaftësi në të mësuarit e gjuhëve të huaja, dy probleme kryesore mbeten. E para është se është relativisht e rrallë që një shkollë mund, ose më e rëndësishmja, të jetë e gatshme të kushtojë një seksion ose klasë të tërë të gjuhëve të huaja studentëve me paaftësi në të mësuarit e gjuhëve të huaja. E dyta është se gjetja e mësuesve të trajnuar për të dhënë gjuhë të huaj për studentët me paaftësi në të mësuarit e gjuhëve të huaja është edhe më e rrallë.

Si me çdo aspekt të të mësuarit për çdo student me aftësi të kufizuara në të mësuar, asnjë zgjidhje e vetme nuk është e mirë për të gjithë. Shembujt janë me bollëk të nxënësve me aftësi të kufizuara që kanë mësuar një gjuhë të huaj në një mënyrë apo në një tjetër. Sidoqoftë, pyetja që duhet të shtrohet është se çfarë do të thotë “i mësuar”.

Studentët mund të bëhen shumë bisedues me theks të shkëlqyeshëm dhe të jenë akoma mjaft të dobët në gramatikë dhe në gjuhën e shkruar. Të tjerët mund të jenë lexues shumë të aftë të një gjuhe të huaj dhe prapëseprapë të jenë praktikisht të paaftë të flasin më shumë sesa frazat më elementare të shqiptuara dobët. Akoma të tjerët mund të jenë mjaft kompetentë në të gjitha fushat, por kurrë nuk arrijnë një theks që është afër “amtares” në gjuhën e huaj.

Hulumtimet e ndryshme kanë treguar se problemet me të mësuarit e gjuhëve të huaja individin mund ta përciell tërë jetën. Kjo nuk të shërbej demotivues përkundrazi. Për të krijuar lehtësi tek këta individ do ju ndihmonte të jetuarit në ambiente ku flitet gjuha e cila synohet të mësohet. Kjo ndihmon sidomos në zhvillimin e komunikimit. Do të mund të ishte rrethan lehtësuese në zhvillimin e komunikimit për realizimin e nevojave ditore apo edhe profesionale.

Duhet të kemi parasysh edhe faktor tjerë të cilet mund të kenë ndikim negativ në të mësuarit e gjuhëve të huaja disa prej tyre janë: pasqyra klinike (nëse personi vuan nga një çrregullim i shëndetit mendor), probleme zhvillimore (vlerësimi i aftësive motorike, gjuhësore dhe të të nxënit), koeficienti i ultë i intelegjencës, problemet trupore (a ka dëmtime organike të syve, veshëve dhe trurit), rrethanat psikosociale (familja, mjedisi arsimor, siguria), niveli i përshtatjes (shkalla e vështirësive të shkaktuara nga kushtet).

Spektri i përvetësimit të gjuhës së dytë historikisht ka fajësuar dështimin e të mësuarit të gjuhës një numër faktorësh. Ankthi në klasën e gjuhës së huaj (ankthi për të bërë gabime në gramatikë dhe shqiptim, për të kuptuar mësuesin, për të kujtuar fjalorin) mendohet si një shkak i supozuar i dështimit. Ndër shkaqet e tjera të përmendura në literaturë kanë qenë mungesa e përpjekjes, mungesa e motivimit, zakonet e dobëta të të mësuarit të gjuhës dhe “aftësia” e ulët në mësimin e gjuhës.

Kjo qasje duhet të ndryshohet dhe personat me pa aftësi në të mësuarit e gjuhëve të huaja duhet kuptuar se ata janë në vështirësi dhe në vend se të etiketohen të mundohemi të gjejm mënyra dhe mundësi për t’ju dalur në ndihmë.