Shkruar nga: Antigona Qenaj-Sejdiu, psikologe

Të gjithë jemi dëshmitarë të numrit të shpeshtë të rasteve të prekurve me kancer, viteve të fundit. Pothuajse secili prej nesh njeh dikë të prekur nga kanceri.

Parashikimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) vlerësojnë që incidenca e kancerit të rritet në mënyrë eksponenciale deri në vitin 2030.

Në të njëjtën kohë, diagnozat e mëparshme dhe përmirësimi i terapive të kancerit gjithashtu kanë çuar në një rritje të mbijetesës që përfshin më shumë se 300 milion të mbijetuar nga kanceri në të gjithë botën. Një implikim i gjerë i këtyre shifrave përfshin ndikimin psikosocial të sëmundjes, përfshirë pasojat emocionale, nevojat për kujdes përkrahës dhe cilësinë e jetës së pacientëve me kancer dhe familjet e tyre. Është fakt që kanceri nuk është vetëm një seri sëmundjesh shumë të ndryshme që kanë nevojë për trajtim kompleks dhe multidisiplinar, por edhe një ngjarje shumë stresuese me implikime të rëndësishme psikosociale që lidhen me dimensionet fizike, emocionale, shpirtërore dhe ndërnjerëzore.

Aspektet psikologjike të kancerit

Të dhënat e fundit kanë ekzaminuar pasojat psikologjike të kancerit, duke treguar se, në nivelin fizik, trajtimi i kancerit dhe kanceri kanë pasoja të dukshme për imazhin e trupit, me dallime midis “kancereve të dukshme” (p.sh. kanceri i gjirit dhe kanceri i kokës dhe qafës) dhe kancere “më pak” të dukshme ”(psh. leukemia dhe kanceri i mushkërive).

Lloji i terapisë, përfshirë operacionin, kimioterapinë, radioterapinë, terapinë imunitare dhe terapinë hormonale, gjithashtu ka efekte të rëndësishme për shkak të ndryshimeve të mundshme fizike që mund të rezultojnë (p.sh. amputimet, stomat dhe humbja e flokëve) dhe simptomat (p.sh. dhimbje, nauze, të vjella , dhe lodhja).

Ulja e statusit të performancës dhe aktiviteti funksional, problemet gjatë ushtrimit të aktiviteteve të veta ditore të një personi, përqendrimi i dobët, dëmtimi i kujtesës ose seksualiteti i ndryshuar janë të rëndësishme për të ndikuar në reagimin psikologjik të pacientëve me kancer.

Humbja e sigurisë, paqëndrueshmëria e statusit emocional të një personi (p.sh. frika, ankthi, shqetësimi dhe trishtimi), nevoja për tu varur nga të tjerët, ulja e vetëvlerësimit, ndryshimi i perspektivës për të ardhmen dhe kërcënimi nga vdekja e mundshme janë disa shembujt të një numri të madh të efekteve emocionale dhe përvojave që pacientët me kancer duhet të merren gjatë trajektores së sëmundjes.

Shpirtërisht, tërësia e vlerave personale, kuptimi që i jepet jetës dhe ekzistencës së dikujt, dhe ndryshimi në perceptimin e kohës dhe qenies janë shoqërues të rëndësishëm të kancerit. Dimensioni social dhe ndërnjerëzor preket gjithashtu nga kanceri dhe trajtimi i tij. Ndjenja e përkatësisë dhe komunikimi në familje, në mikrokozmosin e marrëdhënieve të ngushta dhe në makrokozmos e një pune më të gjerë, përfshirja sociale dhe e komunitetit gjithashtu është e kërcënuar ose të dëmtuar nga kanceri. Ndjenjat e vetmisë dhe braktisjes, probleme në kthimin në punë, margjinalizimin, apo edhe stigmatizimin janë çështje të zakonshme që raportojnë pacientët me kancer.

Të gjitha këto aspekte mund të jenë të dukshme në faza të ndryshme të trajektores së sëmundjes nga diagnoza deri tek mbijetesa ose kujdesi paliativ dhe rrjedhën e kancerit. Pacientët me kancer mund të përvetësojnë disa stile të përgjigjes emocionale, njohëse dhe të sjelljes ndaj sëmundjes. Është treguar se disa stile, siç është shpirti luftarak (d.m.th. tendenca për t’u përballur dhe për të përballuar në mënyrë aktive sëmundjen), duket se favorizojnë rregullimin ndaj sëmundjes, ndërsa të tjerët, siç është pashpresa (d.m.th. tendenca për të adoptuar një qëndrim pesimist ndaj sëmundje), preokupim në ankth (d.m.th. tendenca për të perceptuar vazhdimisht ndikimin e sëmundjes në jetën e vet), dhe mohimi, priren të shoqërohen me rregullim më të dobët ndaj sëmundjeve dhe një rrezik më të lartë të shqetësimit. Distresioni, në fakt, është mjaft i zakonshëm tek pacientët me kancer dhe është studiuar veçanërisht gjatë 20 viteve të fundit. Është përcaktuar shumë gjerësisht si “një përvojë multifaktoriale, e pakëndshme, emocionale e një natyre psikologjike (konjitive, sjellje, emocionale), sociale dhe / ose shpirtërore që mund të ndërhyjë në aftësinë për të përballuar me efektshmëri kancerin, simptomat e tij fizike dhe trajtimin e tij. Dhe kjo shtrihet përgjatë një kontinuiteti, duke filluar nga ndjenjat e zakonshme normale të cenueshmërisë, trishtimit dhe frikës deri te problemet që mund të bëhen paaftësi, siç janë depresioni, ankthi, paniku, izolimi shoqëror dhe kriza ekzistenciale dhe shpirtërore. Distresioni është quajtur edhe “Shenja e Gjashtë e Vitalitetit ”në kujdesin ndaj kancerit dhe vlerësimi rutinë dhe trajtimi i shqetësimit është mandatuar nga organe të shumta rregullatore, përfshirë Standardin Ndërkombëtar të Shoqërisë Psiko-Onkologjike (IPOS) për Kujdesin Cilësorë të Kancerit , duke deklaruar se kujdesi cilësor ndaj kancerit duhet të integrojë domenin psikosocial në kujdesin rutinë dhe se shqetësimi emocional duhet të matet si shenja e gjashtë jetësore.

Shumë pacientë me kancer gjatë  trajektores së sëmundjes, kanë probleme  me përgjigje psikologjike “normale” (p.sh. trishtim dhe preokupim) kalimi në gjendje më klinike të rëndësishme që karakterizohen nga simptoma të ankthit ose çrregullime depresive ose kushte të tjera psikopatologjike. Janë numëruar disa faktorë si rritja e rrezikut për shfaqjen e kushteve psikopatologjike, të tilla si historia e mëparshme e çrregullimeve psikiatrike ose traumës, mbështetje e pamjaftueshme dhe e dobët sociale, simptoma të pakontrolluara etj.

Një gjendje psikopatologjike mund të diagnostikohet, sipas të dhënave të fundit në literaturë, në 25-30% të pacientëve duke përdorur sistemet e zakonshme nosologjike të klasifikimit psikiatrik (p.sh. Klasifikimi Ndërkombëtar i Sëmundjeve, botimi i dhjetë [ICD-10] i OBSH ose Manuali Diagnostifikues dhe Statistikor i çrregullimeve Mendore, Botimi i Pestë [DSM-5] i Shoqatës Amerikane Psikiatrike) 10. Diagnostifikimet më të zakonshme përfshijnë çrregullime të lidhura me stresin dhe rregullimin, çrregullime të spektrit depresiv (përfshirë depresionin kryesor dhe depresionin e vogël), çrregullimet e ankthit, dhe çrregullimet seksuale (p.sh. humbja e dëshirës seksuale dhe anorgazia). Kushtet e tjera të keqtrajtimit psikologjik, të tilla si sindroma demoralizuese, ankthi shëndetësor dhe çrregullimet e simptomave somatike, gjithashtu janë nënvizuar si zona klinike të rëndësishme për t’u marrë parasysh në kujdesin për kancerin.

Disa nga fazat e kancerit që paraqesin rrezik për shfaqjen e shqetësimeve psikologjike (nga Rrjeti Kombëtar Gjithëpërfshirës i Kancerit).

   • Gjetja e një simptome të dyshimtë

   • Të informoheni për diagnozën

   • Në pritje të trajtimit

   • Ndryshimi ose përfundimi i trajtimit

   • Shkarkim nga spitali

   • i/e Mbijetuar nga kanceri

   • Dështimi i trajtimit

   • Përsëritja ose përparimi i sëmundjes

   • Faza e përparuar e sëmundjes

   • Afrimi i fundit të jetës

Duke pasur parasysh numrin e lartë të pacientëve me kancer që mbijetojnë nga sëmundja e tyre, mbijetesa kohët e fundit ka pushtuar më shumë vëmendjen e studiuesve dhe klinikëve të interesuar për onkologjinë psikosociale, me të dhëna që tregojnë se krijimi dhe zbatimi i metodave optimale për promovimin e shëndetit dhe mirëqenies së të mbijetuarve pas trajtimit janë kritike për kujdesin e plotë të kancerit. Rreziku është që, pasi sëmundja është trajtuar dhe pacienti është shëruar, problemet psikologjike nuk konsiderohen më domethënëse. Për shembull, një studim tregoi se vetëm 40.2% e të mbijetuarve raportuan se kishin pasur një diskutim me klinicistët e tyre se si kanceri mund të ketë ndikuar në emocionet ose marrëdhëniet e tyre dhe se më shumë se 90% e pengesave për përdorimin e këshillimit profesional ose grupeve mbështetëse të identifikuar nga të mbijetuarit përfshinin mungesë njohurish në lidhje me shërbimet psikologjike, ose nuk mund të perceptojnë disponueshmërinë e shërbimeve. Prandaj, është jashtëzakonisht e rëndësishme që klinicistët të monitorojnë nevojat e kujdesit mbështetës tek pacientët që mbijetojnë nga kanceri, veçanërisht për ata që raportojnë frikë nga përsëritja e kancerit dhe ankthi, çështje të rëndësishme të pranishme tek të mbijetuarit nga kanceri. Është e vërtetë që në përgjithësi, shkalla e sëmundshmërisë psikologjike ka tendencë të jetë më e ulët te të mbijetuarit sesa pacientët me sëmundje aktive ose të përsëritur. Sidoqoftë, një seri problemesh mund të jenë të pranishme në këtë popullatë (p.sh. frika nga përsëritja e kancerit, efekte anësore të mundshme afatgjata mendore dhe fizike, ngarkesa ekonomike dhe shqetësimi), përfshirë veçanërisht ata që morën diagnozën gjatë adoleshencës ose moshës madhore. Në lidhje me këtë, Aaronson ka nënvizuar një seri çështjesh psikosociale që duhen marrë parasysh në një qasje të përqendruar ndaj personit I cili po ballafaqohet me sëmundjen e kancerit.

Pasojat e shqetësimeve psikologjike

Simptomat e shqetësimit dhe çrregullimet psikologjike sekondare ndaj kancerit janë treguar gjithashtu se sjellin pasoja të konsiderueshme negative si për pacientin ashtu edhe për familjen. Përballja në mënyrë jot ë duhur dhe sjellja jonormale e sëmundjes janë shoqëruar me kushte psikiatrike, me efekte negative në respektimin e trajtimit, sjelljen shëndetësore dhe cilësinë e jetës. Të dhëna ekzistojnë për përgjigjen e zvogëluar ndaj kimioterapisë midis pacientëve me depresion të kancerit të gjirit, duke treguar një lidhje të mundshme midis çrregullimeve psikologjike dhe rrezikut më të lartë të përsëritjes dhe uljes së mbijetesës së përgjithshme.

Problemet emocionale si depresioni dhe ankthi, gjithashtu mund të reagojnë brenda familjes, duke rritur shqetësimin emocional midis ofruesve të kujdesit të pacientit dhe, në rastin e vdekjes së një pacienti, duke rrezikuar një shans më të madh të pikëllimit të komplikuar ose traumatik midis të afërmve.

Përkundër këtyre gjetjeve dhe implikimeve të tyre për kujdesin klinik, problemet psikosociale në kancer janë akoma minimizuar dhe nënvlerësuar. Profesionistët e kujdesit ndaj kancerit kanë tendencë të ngatërrojnë depresionin klinik (duke u ndjerë të pashpresë, të pafuqishëm, pa vlerë, ose vetëvrasjen) ose çrregullime ankthi (shmangie fobike, agjitacion, shqetësim të vazhdueshëm) me trishtim normal dhe preokupim, me besimin e gabuar se “është normale të ndjehesh i trishtuar ose në ankth për shkak të kancerit ”. Rezultati është që çështjet psikologjike të përjetuara nga 30-40% e pacientëve me kancer nuk janë identifikuar nga klinika, kështu që këta pacientë nuk iu referohen shërbimit të saktë psikiatrik ose psikologjik-onkologjik për vlerësim dhe terapi të specializuar. Sidoqoftë, pa vlerësim më të mirë për dhe ndryshimet në qëndrimin shoqëror ndaj shëndetit mendor të aplikuar në ilaç, përfshirë onkologjinë, pacientët me kancer me çrregullime të kequshqyerjes mund të mos pranojnë ose pranojnë referime tek shërbimet psiko-onkologjike për tu vlerësuar dhe trajtuar për këto probleme psikologjike.

Vlerësimi dhe administrimi i dimensioneve psikologjike dhe psikosociale tek kanceri

Në fakt, kontrollimi dhe vlerësimi i problemeve dhe shqetësimeve emocionale si të pacientit ashtu edhe familjes duhet në fakt të jetë pjesë e çdo ndërhyrje klinike nga onkologët dhe profesionistët e kujdesit ndaj kancerit.

Një hap i parë për të përmbushur nevojat e pacientit është shqyrtimi i dimensioneve psikosociale të kancerit si një praktikë rutinore në kujdesin klinik. Zbatimi standard i mjeteve të shkurtra klinike mund të ndihmojë në përmirësimin e zbulimit të keqtrajtimit dhe sëmundshmërisë psikosociale ose psikologjike dhe referimin për kujdesin ndaj pacientëve që rezultojnë se kanë nevojë për ndihmë psikologjike. Përdorimi i disa prej këtyre instrumenteve, siç është termometri Distress ose Sistemi i Vlerësimit të Simptomave Edmonton (ESAS), të cilat i kërkojnë subjektit të vlerësojë nivelin e tij / saj të simptomave në një shkallë analoge vizuale nga 0 në 10 dhe të tregojë probleme të mundshme ose nevojat, mund të jenë të dobishme për këto qëllime. Sidoqoftë, literatura sugjeron gjithashtu se ato nuk mund të përdoren vetëm për të diagnostikuar depresionin, ankthin ose shqetësimin në pacientët me kancer. Disa mjete të tjera të tilla si Shkalla e Depresionit të Spitalit dhe Ankthit (HADS) dhe Inventari i Shkurtë i Simptomave (BSI) kanë qenë gjithashtu të dobishme si një sistem praktik për të monitoruar gjendjet psikologjike në të gjithë trajektoren e sëmundjes.

Rrjeti Kombëtar Gjithëpërfshirës i Kancerit (NCCN) në Shtetet e Bashkuara ka krijuar udhëzime praktike klinike për menaxhimin e shqetësimit në onkologji që janë një shembull i një mjeti specifik për vlerësimin rutinë të sëmundshmërisë psikosociale dhe një algoritëm për menaxhimin e çrregullimeve psikologjike tek pacientët me kancer.

Ndërhyrje psikosociale e bazuar në prova            

Njohuritë për trajtimin e problemeve psikologjike janë të detyrueshme për klinicistët e kujdesit për kancerin, duke pasur parasysh numrin e studimeve që kanë treguar efikasitetin dhe efektivitetin e ndërhyrjeve psikosociale. Këshillimi, edukimi, përballimi dhe mbështetja psikologjike, dhe format më specifike të psikoterapisë në formatet e tyre të ndryshme (terapi grupore, individuale dhe familjare) dhe orientimi (njohës-sjellje, mbështetës-ekspresiv, ekzistencial dhe psikodinamik) janë zhvilluar për pacientët me kancer me qëllim të ndërhyrjes më specifike në të gjitha kushtet kur shfaqen çrregullime psikologjike dhe trajtimi jo adekuat ndaj kancerit. Zgjedhja e ndërhyrjes ka të bëjë me disa ndryshore, duke përfshirë gjendjen klinike psikologjike, llojin dhe fazën e sëmundjes, dhe kontekstin, si dhe disponueshmërinë e shërbimeve psiko-onkologjike me profesionistë të trajnuar, të cilët duhet të jenë pjesë e ekipeve multidisiplinare.

Literatura për efikasitetin e disa formave të ndërhyrjeve të specializuara psikoterapeutike dhe rehabilitimin psikosocial në onkologji tregon një përfitim të përgjithshëm në zvogëlimin e ashpërsisë së simptomave psikiatrike si dhe të simptomave somatike (p.sh. dhimbja) dhe në përmirësimin e cilësisë së jetës, mirëqenies, kthimit për të punuar, sjellja e sëmundjes, dhe mbase mbijetesa. Ndërhyrjet me ndihmën më empirike për trajtimin e shqetësimeve në pacientët me kancer përfshijnë psikoterapinë grupore mbështetës-ekspresive, kognitive-sjelljes  dhe terapinë kognitive-ekzistenciale.

Gjithashtu, ekziston një organ i provave në rritje që mbështesin përdorimin e terapive integruese, veçanërisht terapitë mendje-trupore, si strategji efektive të kujdesit mbështetës gjatë trajtimit të kancerit.

Ndërhyrja psikofarmologjike është treguar gjithashtu se është efikase në disa çrregullime psikologjike, ku përdorimi i disa ilaçeve që veprojnë në sistemin serotonergjik dhe janë treguar efektiv në trajtimin e depresionit dhe ankthit dhe simptoma të lidhura me kancerin, siç janë flukset e nxehta dhe dhimbja.

Kanceri dhe trajtimi i tij kanë një ndikim të jashtëzakonshëm psikologjik dhe psikosocial si për pacientët ashtu edhe familjet e tyre dhe shoqërohen nga një seri ndryshimesh dramatike që përfshijnë dimensionet fizike, emocionale, shpirtërore, ndërnjerëzore dhe shoqërore të personit me kancer. Duke pranuar që një përqindje e lartë e pacientëve me kancer vuajnë nga simptoma emocionale (p.sh. ankth shëndetësor, humor të irrituar dhe demoralizim) ose kushte psikopatologjike (p.sh. depresioni madhorë dhe çrregullimi i stresit post-traumatik) është jashtëzakonisht e rëndësishme për profesionistët e kujdesit për kancerin të ofrojnë kujdes të integruar dhe gjithëpërfshirës në onkologji. Tani ka, në të vërtetë, prova shkencore mbi përfitimet e ofrimit të kujdesit psikosocial të kancerit për pacientët dhe familjet, si pjesë e kujdesit standard në zvogëlimin e shqetësimeve dhe sëmundshmërisë psikosociale të lidhur me kancerin dhe në nxitjen e një cilësie më të mirë të jetës gjatë dhe pas trajtimit, dhe përfundimisht rritja e mbijetesës. /Familja Jone