Dhimbja inflamatore e shpinës është simptoma kryesore e spondiloartritit aksial, dhimbje e cila ka fillim të fshehtë, mosha e fillimit të së cilës dhimbje është < 40 vjeç, kohëzgjatja e së cilës është më shumë se 3 muaj, ankesë e cila shoqërohet me ngurtësi në mëngjes dhe në gjendje qetësie por me përmirësim në aktivitet fizik

Dr. Besim Demolli
Specialist i reumatologjisë

Dita Botërore e spondiloartritit aksial është një ditë vjetore kushtuar personave me spondiloartrit aksial. (axSpA). Kremtohet në të gjithë botën të shtunën e parë të muajit majit, përveç kur e shtuna e parë bie më 1 maj (një festë në shumë vende) siç ishte në këtë vit (2021) kjo ditë bartet për në të shtunën e dytë të këtij muaji. Për këtë asye Dita Botërore e spondiloartriti këtë vit do të festohet të shtunën më 8 maj 2021.

Në këtë ditë botërore anëtar dhe mbështëtës të ndryshëm organizojnë aktivitete të ndryshme në mbarë botën për të rritur ndërgjegjësimin për këtë sëmundje si dhe për lidhshmërinë më sëmundjet tjera.

Pavarësisht nga vështirësitë që lidhen me pandeminë, kjo ditë vetëdijësuese duhet t’a arrijë qëllimin e vëtedijësimit sepse vetëm në këtë mënyrë ne mund të ndikojmë që një problem në rritje në mbarë botën të zbulohet me kohë. Për më tepër, niveli ynë i vetë-ndërgjegjësimit bashkëvepron me gjasat e suksesit në rikrijimin e vetvetes dhe standardeve tona për të përcaktuar se si mendojmë për rezultatin. Kur jemi të vetëdijshëm për veten dhe besojmë se ka një shans të lartë suksesi, ne zakonisht jemi të shpejtë ta atribuojmë atë sukses ose dështim përpjekjeve tona.

Fakte te shpejta

▪ Spondiloartriti karakterizohet nga pezmatimi i shtyllës kurrizore me tendencë kockëzimi. Përveç shpinës, mund të preken edhe nyjet më të mëdha në ekstremitetet e poshtme. Spondiloartriti gjithashtu përfshin artritin reaktiv, pezmatimin e shtyllës kurrizore në sëmundjen kronike inflamatore të zorrëve (sëmundja Crohn/koliti ulceroz) dhe psoriazën. Ndërsa në rastin e spondilitit ankilozues (sëmundja Bechterew) inflamacioni i nyjeve sakroiliake tashmë mund të përshkruhet në rrezet X konvencionale, në rastin e spondiloartritit aksial jo-radiografik kjo mund të arrihet vetëm me një MRI.

▪ Mund të përfshijë gjithashtu lëkurën, zorrët dhe sytë. Simptoma kryesore (ajo që ndjeni) në shumicën e pacientëve është dhimbja e fundshpinës suaj. Kjo ndodh më shpesh në spondiloartritin aksial.

▪ Në një pakicë pacientësh, simptoma kryesore është dhimbja dhe ënjtja në duar dhe këmbë. Ky lloj njihet si spondiloartriti periferik.

▪ Njerëzit në adoleshencën dhe në të 20-at, veçanërisht meshkujt, preken më shpesh. Anëtarët e familjes së atyre me spondiloartrit janë në rrezik më të lartë.

▪ Shumë njerëz me spondiloartriti aksial përparojnë në një shkallë të bashkimit të shtyllës kurrizore, e njohur si spondiliti ankilozues. Kjo më shpesh godet meshkujt e rinj.

▪ Barnat anti-inflamatore jo-steroide (zakonisht të quajtura NSAID) ofrojnë lehtësim të simptomave për shumicën e pacientëve duke zvogëluar dhimbjen dhe ënjtjen. Barnat e tjera të quajtura biologjikë, përfshirë barnat anti-TNF (bllokuesit e TNF) dhe barnat anti-IL-17 (bllokuesit e IL-17) janë efektive në pacientët që nuk reagojnë sa duhet ndaj NSAID-ve.

▪ Trajtimet më të reja kanë ndihmuar shumë në kontrollimin e simptomave. Aktivitetet e shpeshta të fitnesit dhe ushtrimet e shpinës janë të rëndësishme në menaxhimin e simptomave të spondiloartrozës.

Spondiloartriti (ose spondiloartropatia) është emri për një familje të sëmundjeve inflamatore reumatike që shkaktojnë artrit. Ai ndryshon nga llojet e tjera të artritit, sepse përfshin vendet ku ligamentet dhe tendinat bashkohen me kockat e quajtura “enteza”. Simptomat paraqiten në dy mënyra kryesore.

E para është inflamacioni që shkakton dhimbje dhe ngurtësi, më shpesh të shtyllës kurrizore. Disa forma mund të prekin duart dhe këmbët ose krahët dhe këmbët.

Lloji i dytë është shkatërrimi i kockave duke shkaktuar deformime të shtyllës kurrizore dhe funksion të dobët të shpatullave dhe ijeve.

▪ Më e zakonshme është spondiliti ankilozues, i cili prek kryesisht shpinën. Të tjerët përfshijnë:
▪ Spondiloartriti aksial, i cili prek kryesisht shpinën dhe nyjet e komblikut
▪ Spondiloartriti periferik, që prek kryesisht krahët dhe këmbët
▪ Artriti reaktiv (i njohur më parë si sindroma Reiter)
▪ Artrit psoriatik
▪ Artriti enteropatik/spondiliti i shoqëruar me sëmundje inflamatore të zorrëve (kolit ulceroz dhe sëmundja Crohn).

Shkaqet dhe faktorët e rrezikut

Mendohet se spondiloartriti zhvillohet deri në ndërveprimin e faktorëve gjenetikë dhe mjedisorë. Shumë pacientë me spondiloartrit janë pozitivë për HLA-B27, një gjen variant që kontrollon përgjigjet imune. Sidoqoftë, asnjë gjen i vetëm nuk përcakton nëse një person do të zhvillojë spondiloartrit. Janë identifikuar shumë variante të tjera gjenetike që rrisin rrezikun e sëmundjes. Artriti reaktiv është një lloj spondiloartriti që zhvillohet pas një infeksioni të traktit urinar ose një episodi të diarresë infektive të shkaktuar nga lloje të caktuara të baktereve.

Është hipotezuar se bakteret gjithashtu luajnë një rol në spondilitin ankilozues dhe variante të tjera të spondiloartritit, zakonisht pa shkaktuar infeksion të dukshëm. Pacientët me sëmundje inflamatore të zorrëve (sëmundja Crohn ose koliti ulceroz) mund të zhvillojnë spondiloartrit duke sugjeruar që mekanizmat e caktuar të sëmundjes të ndahen.

Sa e shpeshtë është kjo sëmundje dhe kush ka predispozitë të preket më shumë?

Spondiloartriti aksial (axSpA) është prototipi i një klase të një sëmundje inflamatore kronike reumatizme të quajtur spondiloartrit (SpA). Prevalenca e axSpA varion midis 0.1% dhe 1.4% globalisht, duke treguar ndryshime gjeografike që mund të shpjegohen kryesisht nga prevalenca e antigjenit HLA-B27.

Mosha e fillimit është zakonisht nga adoleshencë e vonë deri në moshën 40 vjeç. Përafërsisht 10% -20% e të gjithë pacientëve përjetojnë shfaqjen e simptomave para moshës 16 vjeç. Në pacientë të tillë, sëmundja quhet spondiloartropati e formës juvenile. Fillimi tek personat më të vjetër se 50 vjeç është i pazakontë. Megjithëse diagnoza e sëmundjes së heshtur/lehtë ose asimptomatike mund të bëhet në një moshë të mëvonshme.

Sipas studimeve radiografike, shkalla e prevalencës së AS është afërsisht e barabartë tek burrat dhe gratë. Sidoqoftë, burrat kanë ndryshime radiografike më të rënda në kurrizin torakal dhe në nyjet sakroiliake se sa femrat dhe AS klinike është më e zakonshme tek burrat sesa tek gratë, me një raport mashkull në femër prej afro 3: 1. Femrat mund të kenë sëmundje më të lehtë ose subklinike. Raporti mashkull-femër për USpA është 1: 3.

Prevalenca e AS paralelizon me përhapjen e HLA-B27 në popullatën e përgjithshme. Përhapja e HLA-B27 dhe AS është më e lartë në të bardhët dhe disa vendas amerikanë sesa tek afrikano-amerikanët, aziatikët dhe grupet e tjera etnike jo të bardha.

Simptomat

Për shumë njerëz, simptoma e parë dhe mbizotëruese e spondiloartritit është dhimbja në pjesën e poshtme të shpinës dhe ijeve, veçanërisht në mëngjes dhe pas periudhave të pasivitetit. Por dhimbja dhe ënjtja mund të ndodhin edhe në shpatulla, ije, gjunjë, kyçin e këmbës dhe duar. Mund të jetë nga forma e lehtë në të rëndë.
Inflamacioni gjithashtu mund të shkaktojë:

▪ Skuqje dhe dhimbje në sy (uveitis ose iritis).
▪ Dhimbje dhe ënjtje përgjatë tendinave të gishtit ose gishtërinjve (daktilit) ose kur tendinat dhe ligamentet takohen me kockën (enteziti), i cili zakonisht ndodh në pjesën e prapme ose në fund të thembrës.
▪ Skuqja e lëkurës e psoriazës, një sëmundje inflamatore e lëkurës.
▪ Dhimbje, enjtje dhe simptoma të tjera të traktit tretës si pasojë e sëmundjes Chrohn, kolitit ulcerative ose sëmundjeve inflamatore të zorrëve.
▪ Simptomat e nyjeve dhe lodhja shoqëruese mund të vijnë e të shkojnë. Nëse nuk trajtohen, simptomat inflamatore të shpinës mund të shkaktojnë shkrirjen e kockave në shpinë. Kjo e bënë shtyllën kurrizore më pak fleksibile dhe mund të rezultojë në një qëndrim të përkulur përpara.

Si diagnostikohet?

Diagnoza e saktë kërkon që një mjek të vlerësojë historikun mjekësor të pacientit dhe të bëjë një ekzaminim fizik. Mjeku gjithashtu mund të urdhërojë teste imazherike radiologjike ose teste serologjike. Ju mund të keni nevojë për një ekzaminim radiografik me rreze X të nyjeve sakroiliake (nyje në komblikun e juaj). Ndryshimet me rreze X të nyjeve sakroiliake, të njohura si sakroiliit, janë një shenjë kryesore e spondiloartritit. Nëse rrezet X nuk tregojnë ndryshime të mjaftueshme, por simptomat janë shumë të dyshimta, mjeku juaj mund të urdhërojë rezonancë magnetike (MRI), e cila tregon këto nyje më mirë dhe mund të marrë përfshirjen e hershme para se një rrezet X të mundet.

Ndër testet serologjike që mund t’ju nevojiten është një test për gjenin HLA-B27. Sidoqoftë, të kesh këtë gjen nuk do të thotë që spondiloartriti do të zhvillohet gjithmonë. Shumë njerëz kanë gjenin HLA-B27 por nuk kanë artrit dhe kurrë nuk zhvillojnë artrit. Në fund, diagnoza mbështetet në gjykimin e mjekut.

Si trajtohet spondiloartriti?

Pacientët me spondiloartrit duhet të bëjnë terapi fizikale dhe të bëjnë ushtrime të drejtuara nga nyjet për të promovuar zgjatjen dhe lëvizjen e shtyllës kurrizore. Medikamentet e rreshtit të parë për lehtësimin e simptomave janë ilaçet anti-inflamatore josteroide (NSAID), të tilla si ibuprofen, naproxen, indomethacin ose meloxicam .Për ënjtjen e lokalizuar të nyjeve, injeksionet e kortikosteroideve në mbështjellësin e nyjeve ose nëenetza janë shpejt efektivë. Nëse pacientët nuk përgjigjen, barnat antirheumatike modifikues të sëmundjes (DMARD),të tilla si sulfasalazine mund të përdoren për të lehtësuar simptomat dhe për të parandaluar dëmtimin e kyçeve. Antibiotikët përdoren vetëm për të trajtuar artritin reaktiv.

Medikamentet biologjike duke përfshirë bllokuesit e TNF-alfa dhe IL-17 mund të trajtojnë simptomat e shtyllës kurrizore ose nyjeve periferike. Frenuesit e TNF adalimumab (Humira), etanercept (Enbrel), infliximab (Remicade), certolizumab (Cimzia) dhe golimumab (Simponi), si dhe bllokuesi i IL-17secukinumab (Cosentyx) janë aprovuar për trajtimin e spondilitit ankilozues.

Kirurgjia, siç është zëvendësimi total I kërdhokullës, mund të jetë i dobishëm në disa pacientë.Kirurgjia kurrizore është e nevojshme rrallë, përveç për të trajtuar fraktura traumatike ose deformime të tepërta të përkuljes së qafës, ku pacienti nuk mund të drejtojë qafën.

Ndikimet në jetën seksuale dhe intimiteti

Grupacioni i sëmundjeve të cilat janë nën ombrellë të termit të spondiloartritit mund të ndikojnë në pjesë të ndryshme të jetës tuaj, në mënyra shumë personale. Një nga këto është disfunksionimi seksual. Disfunksionimi seksual mund të prekë burrat dhe gratë, dhe mund të ndikojë në cilësinë e jetës. Nëse jeni duke përjetuar disfunksionim seksual, flisni me mjekun tuaj për këtë. Ka gjëra që mund të bëhen për të ndihmuar në përmirësimin e funksionimit tuaj seksual dhe cilësinë e jetës.

Çfarë e shkakton disfunksionimin seksual?

Si arsyet fizike ashtu edhe ato psikologjike mund të shkaktojnë disfunksionim seksual. Mund të ketë stres psikologjik në lidhje me nervat, në lidhje me performancën seksuale, problemet e marrëdhënieve, shqetësimet e imazhit të trupit ose traumën e kaluar. Fizikisht, mund të ketë kushte fizike ose mjekësore që kontribuojnë në disfunksionim, si dhe efektet anësore të barnave.

Si trajtohet disfunksionimi seksual?

Flisni me mjekun tuaj për llojet e simptomave të disfunksionimit seksual që keni. Nëse ato janë të lidhura me medikamentet që merrni për kushtet e spektrit AxSpA, mbase mund të provoni një medikament tjetër. Nëse gjëra të tilla si dhimbja e kyçeve ose ngurtësia ndërhyn në funksionimin tuaj seksual, terapia fizike ose profesionale mund të ndihmojë në promovimin e fushës së lëvizjes dhe zvogëlimin e ngurtësisë, dhe mjeku juaj mund të rekomandojë disa pozicione të gjumit ose barna për të lehtësuar dhimbjen dhe rritur lëvizjen e nyjeve.

Trajtimi ndryshon në varësi të sfidave specifike që paraqiten me funksionimin seksual.

Nëse keni probleme ose sfida me funksionimin seksual, mund të jetë e turpshme të flisni me mjekun tuaj për këtë – dhe kjo është në rregull. Siguruesit e dinë që aktiviteti seksual është një pjesë e jetës, dhe vetëm sepse keni një gjendje spektri AxSpA, kjo nuk do të thotë që ju duhet të jetoni me probleme me funksionimin seksual. Sapo të dinë se çfarë po përjetoni, ata do të jenë në gjendje të punojnë me ju për të hyrë në rrënjë të çështjes dhe për të gjetur mënyra për t’ju ndihmuar të rivendosni funksionimin tuaj seksual dhe cilësinë e jetës.

Të jetosh me spondiloartrit

Dhimbja, lodhja dhe ngurtësia mund të jenë të vazhdueshme. Pavarësisht nga këto simptoma, shumica e pacientëve me spondiloartrit bëjnë jetë produktive dhe kanë një jetëgjatësi normale, veçanërisht me trajtimet më të reja në dispozicion. Ka gjëra që mund të bëni për të përmirësuar shëndetin tuaj. Ushtrimet e shpeshta janë thelbësore për të ruajtur shëndetin e nyjeve dhe zemrës. Nëse pini duhan, përpiquni ta lini. Pirja e duhanit rëndon spondiloartritin dhe mund të përshpejtojë shkallën e bashkimit të shtyllës kurrizore.

Çfarë rekomandimesh specifike dietike ka për njerëzit që jetojnë me forma të spondiloartritit?

Për artritin psoriatik rekomandohet arritja ose mirëmbajtja e një peshe të shëndetshme, pasi mbipesha është një problem i zakonshëm në këtë gjendje, duke rezultuar në një rrezik në rritje të sëmundjeve kardiovaskulare. Përndryshe, rekomandimet ushqyese për njerëzit me artrit psoriatik dhe spondilit ankilozues janë shumë të ngjashme me ato për artritin reumatoid. Në veçanti, hulumtimi me cilësi më të lartë mbështet përdorimin e suplementeve të vajit të peshkut dhe përfshirjen e peshkut, dhe ndjekjen e një diete kryesisht bimore.

Nivelet e vitaminës D gjithashtu duhet të merren parasysh. Ka dëshmi të reja për rolin që luan shafrani i Indisë në menaxhimin e inflamacionit në këtë populate. Megjithëse kërkohet hulumtim i mëtejshëm, përsëri është shpesh diçka që unë e rekomandoj.

Për spondiloartritin në përgjithësi, rekomandohet përsëri ndjekja e një diete kryesisht me bazë bimore; shumë perime, fruta, drithëra integrale dhe yndyrna të shëndetshme nga arrat, farat, avokado dhe peshku. Përsëri, unë shpesh do të rekomandoj të shmangni ushqime shumë të përpunuara, veçanërisht ato me shumë yndyrna të ngopura, sheqer ose kripë.

Duke pasur parasysh rolin e mundshëm të baktereve në zorrë që ndikojnë në këto kushte, kërkohet gjithashtu sigurimi i shëndetit optimal të zorrës. Përfshirja e ushqimeve që nxisin rritjen e baktereve të shëndetshme, të njohura si ushqime probiotike është diçka në të cilën unë përqendrohem gjithashtu me pacientët. Kjo përfshin lakër turshi, kos, qepë, hudhër, shparguj dhe shalqi.